به گزارش پایگاه خبری دانشجویان پیام نور (PNUNA.COM) : فارس – توقف شتاب علمی کشور در دو سال گذشته بر کسی پوشیده نیست و حتی مقام معظم رهبری در دیدارهای اخیر با دانشگاهیان چندین بار بر این مساله تاکید کرده و از مسئولان خواستند که برای بهبود شتاب علمی کشور برنامه‌ریزی کنند.

بسیاری از کارشناسان علت کندی شتاب علمی کشور را توجه بیشتر دانشگاه‌ها به امور حاشیه‌ای در دوسال گذشته می‌دانند که البته این مساله را می‌توان در مورد ماهواره‌های دانشجویی به وضوح دید.

همانطور که افراد دانشگاهی و غیردانشگاهی در جریان هستند در سال‌های نه چندان دور یعنی حدود سه یا چهارسال پیش پرتاب متوالی ماهواره‌های دانشجویی به افتخار ایران و ایرانی تبدیل شده بود و آوازه پیشرفت دانشگاهیان ایران در حوزه ساخت ماهواره گوش جهانیان را کر کرده بود ولی دو سالی است که خبری از پرتاب ماهواره نیست.

البته نه اینکه دانشگاهیان کشورمان ماهواره‌ای نساخته باشند یا در این حوزه اقدامی نکرده باشند. دانشمندان ایرانی موفقیت‌های بسیاری را در زمینه فناوری‌های فضایی به دست آ‌ورده‌اند که دنیا را شگفت‌زده کرده است به طوری که دانشمندان خارجی باور نمی‌‌کردند که دانشمندان ما چنین قدم‌هایی در زمینه فضایی برداشته‌اند و ماهواره‌های دانشجویی چند دانشگاه مهم کشور آماده پرتاب هستند ولی فرمانی برای پرتاب آن‌ها صادر نمی‌شود.

علم فضایی کشور که روز به روز به سمت پیشرفت حرکت می‌کرد با آغاز دولت یازدهم در یک رکود اساسی قرار گرفت به طوریکه کارشناسان فضایی کشور به شدت از این موضوع ابراز نگرانی می‌کردند چرا که پس از گذشت یک سال و اندی از دولت یازدهم هنوز مشخص نبود که این دولت برای حوزه فضایی کشور چه برنامه‌ای دارد و پس از اینکه تکلیف این حوزه مشخص شد نیز هیچ اقدام خاصی در مورد پرتاب ماهواره‌ها صورت نگرفت.

علم فضایی در سال‌های گذشته در کشورمان رو به رشد بود و پرتاب ماهواره‌ها و حتی موجود زنده به فضا شاهد این ادعاست ولی به یکباره در دولت یازدهم این روند متوقف شد و شاهدیم پرتاب ماهواره‌های آماده نیز به دلایل سیاسی متوقف شد.

* اهمیت پیشرفت علم فضایی در زندگی روزمره مردم

اینکه دانشمندان کشور مداوم بر پیشرفت علم فضایی تاکید دارند به دلیل اهمیت این علم در زندگی روزمره مردم است و حیف است که آن همه پیشرفت به یکباره متوقف شده و ادامه روند پیشرفت با ابهام مواجه باشد.

آنچه کارشناسان فضایی تاکید دارند این است که از طریق فناوری فضایی می‌توانیم کشاورزی را مدیریت کنیم و مدیریت اقتصاد کشاورزی، استقلال کشور را تامین می‌کند.

در این زمینه سیروس برزو کارشناس حوزه فضایی کشور می‌گوید: فناوری فضایی که از سوی دانشمندان ایرانی پیشرفت می‌کند در امور روزمره هم کاربرد دارد. به طور مثال دستگاه ام‌آر‌آی برای فضانوردی تولید شده است ولی در سلامتی انسان‌ها به کار می‌رود.

براساس این گزارش، با سیستم‌های ماهواره‌ای می‌توانیم سلامتی جنین را تضمین کنیم. فضانوردی بازده فوری ندارد ولی در طول زمان بسیار موثر است.

فضانوردی برخلاف نظر برخی، یک فناوری تزئینی نیست، از ملزومات زندگی بشر امروزی است. زمانی کوهنورد ما در قله اورست مانده بود و به علت تحریم نمی‌توانستیم از طریق ماهواره با وی ارتباط برقرار کنیم ولی اگر خودمان ماهواره مخابراتی داشتیم این مشکل نبود. نوعی از لباس‌های فضانوردی شامل کش لاستیکی است به دلیل اینکه فضانورد باید نیرو به خرج دهد زیرا به دلیل بی‌وزنی در فضا عضلات به تدریج تنبل می‌شوند.

از لباس فضایی برای برخی فیزیوتراپی‌ها نیز استفاده می‌شود یعنی تک تک فناوری‌های فضایی در زندگی روزمره هم کاربرد دارد. بنابراین سرمایه‌گذاری در زمینه آموزش فضانورد و پرتاب فضانورد بیهوده نیست.

* روند رشد علم فضایی کشور در سال‌های گذشته و چگونگی توقف آن در دولت یازدهم

روند رشد علم فضایی در کشورمان به نوعی با پرتاب ماهواره امید آغاز شد و در سال 87 ایران به جمع هشت کشور صاحب تکنولوژی برتر طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره به فضا راه یافت این در حالی است که تنها سه کشور توانستند به این فناوری دست یابند.

ماهواره ملی امید در تاریخ 14 بهمن 1387 توسط پرتابگر بومی داخلی سفیر 2 با موفقیت کامل به مدار پرتاب و ماموریت خود را آغاز کرد که مطابق محاسبات می‌بایستی در نیمه اول اردیبهشت 1388 عمر مداری آن به سر می‌آمد.

به کمک علم مکانیک ‌مدارهای فضایی و مشاهدات روزانه موقعیت‌ مداری ماهواره، محدوده ورود ماهواره به جو غلیظ مناطق غربی آمریکای جنوبی و اقیانوس آرام گزارش شد و عدم مشاهده ماهواره بعد از اردیبهشت سال 88 نشانگر پایان عمر مداری ماهواره در این تاریخ بود.

ماهواره ملی امید یک ماهواره تحقیقاتی پژوهشی با وزن 27 کیلوگرم و ابعاد 40×40×40 سانتیمتر مکعب و با ماموریت مخابراتی بوده است. این ماهواره تمام ماموریت‌های محوله خود را بخوبی انجام داد که آخرین دستاورد این پروژه عظیم ملی، مطالعات مداری و بررسی‌های محوله در خصوص تغییر ارتفاع ماهواره‌ها در مدارهای نزدیک زمین بوده است.

بهمن 88 بود که پس از پرتاب موفقیت آمیز کاوشگر یک و 2 به فضا، دانشمندان و متخصصان فضایی کشورمان موفق شدند نخستین بار محموله زیستی را با کاوشگر 3 به فضا پرتاب کنند.

در این کاوشگر با فرستادن کپسول زیستی بر اساس ضوابط و استانداردهای مربوط، جبهه جدیدی از فعالیت‌های علمی در عرصه فناوری فضایی جمهوری اسلامی ایران گشوده شد.

تله متری فعالیت‌ها و عملکرد کاوشگر در فرآیند پرتاب، ارسال تصاویر همزمان به ایستگاه زمینی متحرک، کنترل رایانه پرواز در کل فرآیند، کنترل عملیات فرامین و جدایش، نمایش کپسول زیستی و موجودات زنده درون آن به صورت بهنگام، دستیابی به مجموعه امکانات آزمایشگاهی برای داده‌برداری از فضای جو رقیق و خارج از جو و آزمایش زیرسیستم فضایی از دیگر دستاوردهای پرتاب کاوشگر 3 به فضا به شمار می‌رود.

کاوشگر 3 از زیرسامانه‌های سازه، محفظه زیستی، تغذیه، ارسال داده‌های تله‌متری، تصویربرداری و ارسال همزمان، رایانه پرواز، سنجش محیطی و بازیابی تشکیل شد.

سازمان فضایی ایران با همکاری بیمارستان مسیح دانشوری در خرداد 89 فاز اول شبکه مراقبت‌های ویژه پزشکی از راه دور(مپاد) را اجرا کرد.

 در فاز یک شبکه یاد شده بیمارستان مسیح دانشوری به عنوان مرکز مشاوره دهنده فوق تخصصی، در زمینه فوریت‌های مراقبت‌های ویژه ریوی فعال شد.

همچنین، بیمارستان زعیم پاکدشت و امام خمینی (ره) فیروز کوه نیز به عنوان مرکز مشاوره گیرنده از این سامانه بهره مند شدند.

قدم‌های مقدماتی اعزام انسان به فضا در کشور نیز آغاز شد. در این زمینه پژوهشگاه هوا فضا سال‌ها بر روی مهندسی انتقال حیات به فضا کار کرد و برنامه‌ریزی کرده بود که از چه محموله‌هایی استفاده شده و در چه حوزه‌هایی از فناوری باید سرمایه‌گذاری صورت گیرد.

به مناسبت دومین سالروز پرتاب ماهواره ملی امید به فضا و همزمان با دهه مبارک فجر دوشنبه18 بهمن‌ماه سال 89، مراسم ویژه روز فناوری فضایی در محل سالن اجلاس سران کشورهای اسلامی با حضور رئیس جمهور وقت و مقامات عالی کشور برگزار شد.

در این مراسم از نمونه‌های مهندسی چهار ماهواره ملی ظفر، رصد یک، فجر، ماهواره دانشجویی امیرکبیر و همچنین موتور ماهواره ‌بر سفیر 1Bو کپسول زیستی کاوشگر 4رونمایی شد.

در مراسم رونمایی از کاوشگر 4 که با حضور رئیس جمهور وقت در بهمن سال 89 برگزار شد سرپرست سازمان فضایی کشور از پرتاب کاوشگر 4 بدون موجود زنده برای آزمایش زیرسامانه‌های آن در اسفند همان سال خبر داده بود که این وعده در 24اسفند با پرتاب موفق کاوشگر 4 تحقق یافت.

همزمان با میلاد مبارک حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) در خردادماه سال 90 جدیدترین ماهواره ساخت جمهوری اسلامی ایران با نام رصد با موفقیت در مدار زمین قرار گرفت.

رصد نخستین ماهواره تصویربرداری ایران بود که تمامی مراحل طراحی، ساخت، تجمیع، تست و آماده‌سازی آن در داخل کشور و توسط متخصصان داخلی صورت گرفت.

برقراری ارتباط با ایستگاه‌های زمینی، تصویربرداری از زمین و ارسال تصاویر به همراه اطلاعات تله‌متری به ایستگاه‌های زمینی از مهم‌ترین مأموریت‌های این ماهواره است.

توپولوژی و ساخت ایستگاه‌های زمینی ماهواره «رصد» به گونه‌ای طراحی شده که بیشترین دسترسی به ماهواره را برای دریافت اطلاعات و ارسال فرامین کنترل فراهم کرده باشد.

اغلب زیرسیستم‌های اصلی یک ماهواره بزرگ در «رصد»‌ وجود دارد که از جمله می‌توان به سیستم‌های مدیریت توان، پانل‌های خورشیدی، کنترل وضعیت، محموله اکتیکی، GPS، مدیریت داده و فرامین روی بورد، گیرنده و فرستنده روی بورد، فرستنده رنجینگ و کنترل دما اشاره کرد.

همزمان با فرا رسیدن سی و سومین سالگرد پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران و در آستانه روز فناوری فضایی در سال 90، در مراسمی با حضور ریاست جمهوری وقت، اعضای شورای عالی فضایی و ریاست سازمان فضایی ایران وقت، ماهواره نوید علم و صنعت با ذکر یا مهدی (عج) با موفقیت به فضا پرتاب شد.

هدف اساسی در تعریف و اجرای این پروژه، دستیابی به یک ماهواره عملیاتی، مبتنی بر ظرفیت‌ها و قابلیت‌های بومی در حوزه ماهواره است.

ماهواره نوید علم و صنعت در مدت 24 ماه با مدیریت یکپارچه سیستمی سازمان فضایی ایران و با همکاری دانشمندان و جوانان ایران اسلامی در دانشگاه صنعتی علم و صنعت، طراحی و ساخته شد.

ماهواره ایرانی نوید 50 کیلو گرم وزن دارد و برای تزریق در مداری با ارتفاع 370 کیلومتر طراحی شده است که دارای طول عمر مداری دو ماهه بوده و هر شبانه روز 6 بار از فراز میهن عزیزمان عبور می‌کند و در دید ایستگاه‌های زمینی قرار می‌گیرد.

ماموریت سطح یک ماهواره نوید علم و صنعت، تصویر برداری از سطح زمین در طیف مرئی با قدرت تفکیک مناسب برای ماموریت محوله و ارسال تصاویر و اطلاعات پایشی سیستم در مدار LEO به ایستگاه‌های زمینی بود.

تصاویر دریافتی از ماهواره نوید دارای کاربردهای عملیاتی در حوزه‌های جو و علوم هوا شناسی، منابع و بلایای طبیعی مانند پیش بینی شرایط آب و هوا، تراکم ابرها، میزان دما و رطوبت هوا، برآورد سطح جنگلها، شناسایی آتش سوزی جنگلها، تعیین خطوط ساحلی، خشکسالی، سیل و زلزله بود.

ماهواره نوید دارای ابعاد 50#50#50 سانتیمتر بوده و در مدار بیضوی شکل با شیب مداری 55 درجه حرکت کرد.

ارتباط ایستگاه های زمینی کنترل و ردیابی با ماهواره نوید علم و صنعت نیز در بهمن ماه سال 90 برقرار شد و این ایستگاه‌ها قادر به ارسال فرامین به ماهواره بودند.

در بهمن سال 91 نیز دانشمندان و متخصصان فضایی ایران موفق شدند با برداشتن گام بلند دیگری در عرصه فناوری پیشرفته فضایی، ارسال حیات به فضا و تحقیقات زیستی که در انحصار چند کشور معدود است را برای ایران اسلامی به ارمغان آورند.

پروژه ارسال حیات به فضا که با مدیریت یکپارچه سیستمی و تلاش دانشمندان سازمان فضایی ایران به مورد اجرا گذاشته شده است با استفاده از حامل سازمان صنایع هوا فضا تا ارتفاع مورد نظر پرتاب و پس از طی مراحل پیش بینی شده و رسیدن به سرعت، شتاب و ارتفاع مورد نظر، مجددا به زمین بازگشته و موجود زنده با موفقیت بازیابی شد.

* دولت یازدهم و ماهواره‌های آماده پرتابی که هرگز پرتاب نشدند

با وجود تمام این پیشرفت‌ها در حوزه فضایی، تحقیقات دانشمندان ایرانی به همین جا ختم نشد و ماهواره‌هایی در دانشگاه‌های مهم کشور آماده شد ولی با آغاز دولت یازدهم از سال 92 این ماهواره‌ها هرگز فرمان پرتاب دریافت نکردند.

در سال 92 پرتاب و بازیابی کاوشگر پژوهش را که حامل دومین میمون فضایی بود داشتیم و در سال 93 نیز پرتاب ماهواره فجر انجام شد ولی ماهواره‌های دانشجویی در حالیکه آماده بودند همچنان در نوبت پرتاب قرار گرفته و زمان‌بندی هم شدند اما هربار به دلایلی زمان‌ها جا به جا شد تا اینکه حالا پس از گذشت دو سال از دولت یازدهم شاهد توقف کامل پیشرفت فضایی کشور هستیم.

یکی از ماهواره‌های آماده پرتاب ماهواره دانشجویی دانشگاه شریف بود.

پژوهشگران دانشگاه صنعتی شریف پس از طراحی و ساخت ماهواره شریف‌ست قرار بود در روز 2 آذر ماه سال 92 در مراسمی این ماهواره را به سازمان فضایی ایران تحویل دهند که این برنامه بدون اعلام دلیل کنسل شد و از همانجا آوازه‌های منع پرتاب ماهواره‌های داشنجویی به دلایل سیاسی اوج گرفت.

ماهواره شریف‌ست که حاصل زحمات و تلاش‌های بیش از صد نفر از دانشجویان، دانش‌آموختگان و اعضای هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف است باوجود آماده بودن حدود دو سال است که می‌گویند در نوبت پرتاب قرار دارد و مسئولان برای پرتاب آن همچنان وعده می‌دهند و امروز و فردا می‌کنند.

یکی دیگر از مسائل رخ داده در موضوع ماهواره‌های دانشجویی تغییر نام ماهواره دانشگاه علم و صنعت به تدبیر بود که این ماهواره آماده تغییر نام یافت تا با شعار دولت یازدهم پرتاب شود ولی این ماهواره نیز همچنان در نوبت پرتاب است و پرتاب این ماهواره هم شاید وقتی دیگر اتفاق بیفتد.

برای پرتاب ماهواره ناهید دانشگاه امیرکبیر نیز تعلل شد و خبری از پرتاب این ماهواره هم نیست.

البته قرار بود 14 بهمن‌ماه سال 93 همزمان با روز فناوری فضایی اقدامی برای پرتاب این ماهواره‌ها صورت بگیرد ولی این اتفاق هم نیفتاد.

* دلایل سیاسی مانع پیشرفت فضایی کشور

بسیاری از کارشناسان علت توقف پیشرفت‌های فضایی کشور را دلایل سیاسی دانسته و اعلام می‌کنند علت توقف پرتاب ماهواره‌ها این مساله بوده است که ما باید به گونه‌ای عمل کنیم که جو جهانی علیه ما تحریک نشود ولی سیروس برزو کارشناس حوزه فضایی در این زمینه می‌گوید: ما اگر انرژی هسته‌ای، پیشرفت دانشگاهی و … را کنار بگذاریم و بگوییم می‌خواهیم سیب‌زمینی بکاریم باز هم آمریکا می‌گوید سیب‌زمینی نشاسته دارد و نشاسته سبب چاقی می‌شود که چاقی به سلامت انسان صدمه می‌زند، بنابراین ایران می‌خواهد سلامت جهانیان را به خطر بیندازد. بهانه آمریکا به خاطر خطرناک بودن ما نیست بلکه آمریکا دلش نمی‌خواهد ما قدمی به جلو برداریم.

در مورد مسائل ماهواره‌ای هم ما باید بر روی ماهواره‌های مخابراتی و زمین‌شناسی کار کنیم و این مسئله را کسی رد نمی‌کند ولی حدود 10 سال است که بر روی طرح‌هایی کار کردیم و آنها را به مرحله‌ای رساندیم حالا باید اینها را رها کرده و از ابتدا شروع کنیم. چه کسی می‌تواند ضمانت دهد برنامه‌های دارای اولویت این دولت‌ در زمان دولت بعدی می‌شود باز هم ادامه پیدا کند و گروه بعدی این اولویت‌ها را قبول داشته باشد یا خیر.

* آنچه اخیرا بر پیشرفت ماهواره‌ای کشور تاثیر گذشت

دولت یازدهم از زمان آغاز به کار، روی خوشی به سازمان فضایی و فعالیت‌های فضایی نشان نداد به طوریکه برخی اعلام کردند که این دولت، پیشرفت فناوری فضایی را در اولویت کار خود ندارد و حتی بودجه چندانی نیز برای تحقیقات فضایی لحاظ نکرده است.

کش و قوس‌ها و جنجال‌ها و حاشیه‌های بسیاری پیش آمد و در سکوت دولت و توقف فناوری‌های فضایی و حواشی سیاسی ایجاد شده در زمینه پرتاب ماهواره‌های دانشجویی، هر کس ظن و گمان خود را مطرح می‌کرد تا اینکه اواخر سال 93 یعنی پس از گذشت یک سال و نیم از سوی کبگانیان عضو شورایعالی انقلاب فرهنگی مطرح شد که رئیس‌جمهور به عنوان رئیس شورای عالی فضایی اختیارات ویژه خود را به معاونت علمی و فناوری تفویض کرده است و معاون علمی و فناوری براساس سند توسعه هوافضا باید سیاست‌ها را به تصویب شورای عالی فضایی برساند که در این حوزه برنامه‌ریزی شده است تا هماهنگی‌های کلان انجام شود.

وی گفت: براساس سند توسعه هوافضا باید سازمانی مقتدر به عنوان سازمان فضایی جمهوری اسلامی ایران در جایگاه بالا و فرابخشی که متعلق به یک وزارتخانه هم نباشد تشکیل شود که در جلسه شورای عالی فضایی در این مورد تصمیم‌گیری می‌شود تا اساسنامه چنین سازمانی تدوین شود. فعالیت‌های فضایی باید طبق الزام سند توسعه هوافضا اجرا شود که در جلسه‌ با حضور معاون علمی و فناوری رئیس‌‌جمهور بخشی از سند را قرائت کردند و حالا قرار است معاون علمی فناوری تصمیم‌گیری کند.

تصمیم‌گیری‌ها انجام شد و سازمان فضایی کشور که در دولت قبل از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات جدا شده و به معاونت اجرایی ریاست جمهوری سپرده شده بود به زیرمجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بازگشت.

محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز گفت: براساس تصمیم شورای عالی اداری، بخش سیاستگذاری، نظارت و برنامه ریزی در ریاست جمهوری باقی می‌ماند و امور اجرایی این سازمان به زیرمجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات واگذار می‌شود.

همچنین محسن بهرامی به عنوان رئیس سازمان فضایی منصوب شد که وی اولویت‌های این سازمان را اینگونه مطرح کرد که هیچ یک از برنامه‌های حاکمیتی در عرصه فضا، متوقف نخواهد شد.

اما تکلیف ماهواره‌های دانشجویی هنوز روشن نیست به طوریکه سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رئیس جمهور در رابطه با زمان پرتاب ماهواره‌های دانشجویی با بیان اینکه نقش ما در شورایعالی فضایی فقط بحث سیاستگذاری است، گفت: سازمان فضایی برای پرتاب ماهواره‌های دانشجویی با دانشگاه‌ها قرارداد دارد و پس از ساختار جدید این سازمان نیز قراردادها لغو نشده است بنابراین برای پرتاب ماهواره‌های دانشجویی، سازمان فضایی بر اساس قراردادها تصمیم‌گیری می‌کند.

فتح الله امی رئیس پژوهشگاه هوافضا نیز در مورد تعیین تکلیف ماهواره‌های آماده پرتاب که تاکنون محقق نشده و روی زمین مانده‌اند، گفته است: تعریف پروژه‌های فضایی و ساخت ماهواره‌های گوناگون در دولت قبل شکل کارشناسی نداشت به طوریکه دانشگاه‌ها به طور موازی به ساخت ماهواره‌های مشابه با سطح فناوری یکسان پرداختند که این اتفاق مورد انتقاد بود و حالا به دستور رئیس جمهور، قرار است برای حل این مشکل، کنسرسیوم ماهواره‌ای دانشگاهی تشکیل شود که ما نیز به عنوان پژوهشگاه هوافضای وزارت علوم، پیشنهاد داده‌ایم محوریت این موضوع را بر عهده بگیریم. در این صورت قطعاً مساله کاربردهای فضایی و خدمات ماهواره‌ای بیش از پیش مورد توجه قرار می‌گیرد.
و همچنان دانشگاهیان منتظر تحقق وعده‌ها برای پرتاب ماهواره‌های آماده هستند.